RỪNG (Nguyễn Tuấn Khanh) (1941 - Nam Vang)

RỪNG (NGUYỄN TUẤN KHANH)

Sinh: 1941 Nam Vang, Cao Miên.

Tốt nghiệp Trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Huế năm 1964.

Hoạ sĩ RỪNG - Nhà văn KINH DƯƠNG VƯƠNG - Nhà thơ DUNG NHAM

Mùa hè 1989, chúng tôi sửa lại nội thất căn nhà số 142 Đồng Khởi, Quận 1, Sài Gòn, dự định mở  tiệm  bán hàng mỹ nghệ sơn mài và nhạc cụ dân tộc. Chúng tôi đặt tên cửa tiệm là TỰ DO, theo tên đường này trước năm 1975. Vì các cơ sở sản xuất sơn mài giao hàng trễ, chúng tôi chỉ mới bày một ít nhạc cụ dân tộc của Vĩnh Tuấn, cựu giáo sư trường Quốc Gia Âm Nhạc Huế.

Đúng lúc ấy, nhà thơ Nguyễn Phan Thịnh giới thiệu hoạ sĩ Rừng, bạn anh, đến triển lãm tranh.

Cửa tiệm tuy mới sửa lại, nhưng nhằm mục đích khác, nên không thật thích hợp với một phòng triển lãm hội hoạ, tuy nhiên, trong hoàn cảnh khó khăn, mọi người chấp nhận sự tương đối, nên cuộc triển lãm được tiến hành nhanh chóng.

Cuộc triển lãm mang tên: “PHÒNG TRANH MÙA HẠ”. Rừng trưng bày 60 bức tranh sơn dầu trên giấy. Vào lúc này sơn dầu và giấy vẽ đắt và hiếm, nên Rừng sử dụng báo mỹ thuật Liên Xô khổ A4, A5, lợi dụng màu in trên giấy họa báo làm nền để tiết kiệm sơn dầu.

Để tăng cường ánh sáng cho phòng triển lãm, chúng tôi treo thêm ba bóng đèn tròn 150 watts. Lúc đó chưa có đèn chiếu halogen.  

Đúng 10 giờ sáng ngày 22-6-1989, tất cả đèn trong phòng vụt tắt. Rừng đọc bài thơ "Phòng Triển Lãm Tắt Đèn”. Pháo nổ. Các bức rèm vén lên, đèn lại bật sáng, quan khách và thân hữu được mời vào thưởng ngoạn các tác phẩm mới của Rừng.Phòng Triển Lãm của chúng tôi nhỏ quá, không đủ chỗ cho tất cả mọi người. Khách mời đứng chật hai bên đường, từ Nhà Hát Thành Phố đến góc đường Đồng Khởi và Lê Thánh Tôn, có lẽ không dưới 500 người. Rất nhiều người hôm đó không vào xem tranh đuợc. Khách đến, không riêng hoạ sĩ, còn là các văn nghệ sĩ, nhà báo, nhạc sĩ, giáo sư, trí thức của thành phố. Mọi người xúc động trước một sự kiện mới.

GIỌT LỆ - Sơn dầu/giấy - 34cm x 26cm

Luật sư Đoàn Thanh Liêm, một nhà hoạt động chính trị và thanh niên trước 1975 gắn nơ chọn hai bức. Đó là lần đầu ông sưu tập tranh.

Các nhà sưu tập đã mua trên 2/3 bức trên tổng số 60 tranh trưng bày. Chỉ riêng ba nhà sưu tập Đài Loan đã mua gần hết số tranh nói trên, trong đó có bức “CHIẾN TRANH VÀ TÔI”. Chủ nhân mới bức tranh này là Kiến Trúc Sư Trần Đại Hùng (Chen Wen Chung). Mua được bức này với giá 400 đô la Mỹ, ông mừng quá, ôm bức tranh nhảy múa quanh phòng tranh. Đó là phác thảo của một tác phẩm lớn hơn sau này.

CHIẾN TRANH VÀ TÔI - Sơn mài - 152cm x 160cm

Sau cuộc triển lãm đầu tiên thành công, chúng tôi bỏ ý định mở tiệm bán hang mỹ nghệ sơn mài. TỰ DO chính thức trở thành PHÒNG TRANH TỰ DO.

Rừng (tên thật: Nguyễn Tuấn Khanh), sinh năm 1941 tại Nam Vang, Cao Miên. Thân phụ Rừng là công chức làm việc tại Nam Vang cho chính quyền Bảo Hộ Pháp, khi đó đang cai trị Đông Dương (ba nước Việt, Miên, Lào). Sau cuộc đảo chính của Nhật năm 1945, Pháp đầu hàng, Đông Dương lọt vào tay Nhật. Gia đình ông hồi hương về kinh đô Huế. Học xong trung học, Rừng muốn học mỹ thuật nhưng thân phụ ông phản đối quyết liệt. Ông cụ muốn Rừng học hành chánh hoặc sư phạm để để thành công chức  hoặc nhà giáo, có nghề nghiệp vững chắc. Không thuyết phục được bố, Rừng mạo hiểm bỏ gia đình trốn vào Sài Gòn học Trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Gia Định. Ông cụ đành nhượng bộ, chấp nhận để Rừng học mỹ thuật, và thuyết phục Rừng về học Trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Huế cho gần nhà. Rừng tốt nghiệp Trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Huế năm 1964.

Sau 1975, Rừng là hoạ sĩ đầu tiên miền Nam được triển lãm cá nhân. Cuộc triển lãm mang tên “BÌNH MINH MỚI” được tổ chức tại Hội Mỹ Thuật TP.HCM năm 1987, một năm sau chính sách “Đổi Mới” được ban hành. Cuộc triển lãm trưng bày 63 bức tranh sơn dầu trên hoạ báo Liên Xô khổ A4, A5, thưc hiện theo phong cách biểu hiện, mang nhiều ẩn ý sâu sắc, như bức “CÂY GIỌT LỆ”, mỗi chiếc lá là một con mắt đang rơi lệ.

CÂY GIỌT LỆ - Sơn mài - 76cm x 60cm

Trong triển lãm "PHÒNG TRANH MÙA HẠ" tại Phòng Tranh Tự Do, các sáng tác của RỪNG đi thẳng vào những cảm xúc và suy tư của con người lúc bấy giờ, gây xúc động cho người xem và truyền đến công chúng  những thông điệp mạnh mẽ. Những thiếu phụ gầy trơ xương ôm đứa con đói khát; những khuôn mặt đàn ông da bọc xương, mắt nhìn trừng trừng vào cõi hư vô...Một số chân dung này có thể là bạn bè của hoạ sĩ.

Một số tác phẩm của Rừng được ông David Thomas, một cựu chiến binh Mỹ ở Việt Nam, Chủ Tịch Indochina Partnership Program, tuyển chọn và đưa vào hai cuộc triển lãm:

-       "Nhìn từ hai phía", triển lãm tại 12 địa điểm ở Mỹ (Bảo Tàng Mỹ Thuật Minnesota và  Phòng Triển Lãm Nghệ Thuật  ở 11 trường đại học khác) và 7 địa điểm ở Việt Nam (Bảo Tàng Mỹ Thuật Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng, Quảng Ninh…) từ 1990 đến 1995.

-       "Nghìn trùng xa cách", được trưng bày tại Bảo Tàng Smithsonian Institute, Washington DC năm 1995.

CÕI TRĂNG CHÌM - Sơn dầu/giấy - 20cm x 25cm

 “PHÒNG TRANH MÙA XUÂN”, cuộc triển lãm cá nhân lần thứ hai của Rừng trong năm 1989, cũng tại Phòng Tranh Tự Do, gồm 17 bức tranh sơn dầu trên bố 60x80cm và 80x100cm. Phác thảo bức "CHIẾN TRANH VÀ TÔI"được chuyển sang sơn dầu trên bố, 80x100cm. Ông vẽ một khuôn mặt ngơ ngác, mồm há hốc, nhìn cây cầu gẫy đôi trong cảnh hoang tàn. Một tác phẩm khác, “NGƯỜI HAI NGÀN TUỔ”I vẽ chúa Giê Su nhân từ giản dị, đội mũ lông chim, làm ta liên tưởng đến những chiếc lông chim trên trống đồng Lạc Việt. Lần này, một nhà sưu tập tranh người Áo, làm việc ở Indonesia, mua gần nửa số tranh trưng bày, trong đó có hai bức này. Chúng tôi mất các thông tin liên quan đến vị khách quí này.

NGƯỜI HAI NGÀN TUỔI - sơn dầu/bố - 80cm x 80cm

Năm 1993, trước khi sang định cư ở Mỹ, Rừng triển lãm loạt sáng tác mới: “PHIÊU DU MỘNG TƯỞNG -  BÓNG TỐI VÀ ÁNH SÁNG”, 36 bức tranh sơn màiđược trưng bày tại Bảo Tàng Mỹ Thuật TP.HCM. Nhân xem một tờ giấy rửa sang hình bị hỏng, Rừng bỗng khám phá ánh sáng trên tờ giấy biến đổi cực kỳ phong phú và linh động, hoàn toàn không giống bất cứ hình ảnh nào ngoài đời. Từ cảm hứng này,Rừng thực hiện loạt tranh sơn mài nói trên. Tất cả bộ tranh này được ông Shintaku (Taco), một nhà sưu tập Nhật mua hết.

Năm 1999, trở về từ Mỹ, Rừng triển lãm tại Phòng Tranh Tự Do loạt tranh “TRÊN TẦNG THANH KHÍ” gồm 16 bức kích thước 100cmx80cm; 100cmx100cm; 150cmx100cm. Các mảng màu lớn, rực rỡ, với các biến chuyển sắc độ tinh tế. “Tôi muốn trình bày một thế giới khác, không giống thế giới hiện hữu”, Rừng nói. Loạt tranh này dựa vào các phác thảo cắt dán khổ nhỏ (khoảng 25cmx35cm) Rừng đã triển lãm ở Blue Space Gallery trong Bảo Tàng Mỹ Thuật TP.HCM năm 1997.

TẢNG BĂNG CHÌM - Sơn dầu/bố - 120cm x 80cm

Rừng tái ngộ Phòng Tranh Tự Do năm 2009 với cuộc triển lãm “CẢM TẠ NGƯỜI NỮ” gồm bảy bức tranh sơn dầu cùng kích thước 100cmx170cm. Bộ tranh kể lại cuộc đời của một người nữ từ khi ra đời đến thủa dậy thì, có người yêu, sinh con đẻ cái, và cuối cùng, tất cả các bà mẹ cùng con đoàn viên trong “VƯỜN XUÂN” (bức thứ bảy của bộ tranh). Kết thúc nhân ái và hạnh phúc trong bức “VƯỜN XUÂN” như cảnh VUỜN ĐỊA ĐÀNG trong mơ uớc. Bộ tranh bày tỏ sự cảm phục và tri ân các bà mẹ đã bảo tồn nòi giống trong suốt chiều dài lịch sử nhân loại. Khác với hai bộ tranh trừu tượng “PHIÊU DU MỘNG TƯỞNG – ÁNH SÁNG VÀ BÓNG TỐI” và “TRÊN TẦNG THANH KHÍ”, lần này, Rừng vẽ nguời và cảnh vật rõ ràng. "Mấy năm trước,tôi đã rời mặt đất lên trời. Bây giờ tôi xuống đất trở lại", Rừng nói.

VƯỜN XUÂN - Chất liệu tổng hợp/bố - 122cm x 180cm

Bộ tranh này đã triển lãm tại Mỹ cùng năm 2009 với tên “CẢM TẠ NGƯỜI MẸ”.

Rừng thay đổi phong cách liên tục. Mỗi triển lãm là một loạt tranh mới, từ suy tư đến màu sắc, tạo hình đều khác lần triển lãm trước. Có khách hàng than phiền: “Tôi hụt hơi, không theo nổi sự thay đổi của hỏa sĩ này”. Rừng đáp: “Là nghệ sĩ sáng tác, tôi phải luôn tự làm mới mình”   

PHÚT CẦU NGUYỆN THIÊN THU - Sơn dầu/bố - 100cm x 80cm

Ngoài việc sáng tác tranh, Rừng còn viết văn (bút hiệu: Kinh Dương Vương), làm thơ (bút hiệu: Dung Nham).

Rừng còn sung sức, còn làm việc chưa biết mệt. Ai biết điều gì sẽ nẩy sinh trong đầu ông và cây cọ trong tay ông sẽ tung hoành như thế nào trên những tấm bố ở lần triển lãm tới?

Xin tạm kết luận, Rừng là một hoạ sĩ tài năng, và có những đóng góp đáng kể cho mỹ thuật hiện đại Việt Nam.

NGƯỜI CỦA BIỂN - Một trong những sáng tác của Rừng ở Thập niên 60 (Đã bị thất lạc)

San Francisco, March 10, 2014